Bosna i Hercegovina je 1998. godine uvela kvotu za manje zastupljeni spol kao mjeru za osiguravanje jednakog učešća žena i muškaraca u zakonodavnim tijelima na svim nivoima vlasti. Ova kvota je definirana članom 4.19 Izbornog zakona koji se odnosi se na minimalnu zastupljenost oba spola na listama kandidata od 40% sa utvrđenim rasporedom na listi za manje zastupljeni spol.
Postoji veliki broj dokaza o nizu faktora koji utiču na efikasnost kvota, kao što je ova iz člana 4.19, a posebno se izdvajaju dizajn izbornog sistema, te rodni stereotipi koji su prisutni u BiH. Ovi faktori su više puta razmatrani u odnosu na član 4.19, te je mjeren uticaj tih faktora na rezultate izbora. Zavisno od nivoa vlasti, dizajn izbornog sistema i rodni stereotipi su uticali na činjenicu da se, u prosjeku, 15-20% mandata raspodijeli u korist muškaraca. Zbog toga su žene i dalje manje zastupljeni spol u Bosni i Hercegovini, što pokazuju i sljedeći statistički podaci: 23.81% žena je izabrano u Parlamentarnu skupštinu BiH, 21.43% u Parlament FBIH, 14.45% u Narodnu skupštinu RS i 18% u kantonalne skupštine. Ovi prosjeci su uglavnom niži od svjetskog prosjeka (23.40%), prosjeka zemalja članica EU (26.40%), kao i prosjeka regije (25.00%). Prema podacima Inter-parlamentarne unije za 2017. godinu, Bosna i Hercegovina se nalazi na 84. mjestu po učešću žena u zakonodavnim tijelima (donji domovi).
Izborni zakon BiH je izmijenjen i dopunjen 2016. godine («Službeni glasnik BiH», broj 31/16) i, između ostalog, obuhvata i pravila o načinu raspodjele mandata nakon izbora (članovi 9.8 i 13.15). Prema tom pravilu, mandati se prvo raspoređuju kandidatima sa liste kandidata koji su dobili najmanje dvadeset procenata (20.00%) od ukupnog broja važećih glasova koje je ta lista dobila. Za kandidate koji su dobili manje od 20.00%, raspodjela mandata se vrši prema njihovom redoslijedu na listi. Na ovaj način, liste kandidata su postale poluzatvorene ili poluotvorene.
Kao što je već prethodno naglašeno, dizajn izbornog sistema ima direktni uticaj na uspjeh kvote za manje zastupljeni spol definirane članom 4.19. Pored otvorenosti liste, na uspjeh kvote utiče i veličina izbornih jedinica, kao i broj mandata koji se dodjeljuju iz svake izborne jedinice.
Nema dokaza da je cilj izmjena i dopuna Izbornog zakona 2016. godine bio povećanje efikasnosti člana 4.19. Obrazloženje Zakona ne sadrži procjenu uticaja izmjena niti je dostupna slična analiza. Čak suprotno od toga, Inter-resorna radna grupa koja je predložila izmjene i dopune je imala namjeru da izmijeni pravilo o rasporedu na listama kandidata za manje zastupljen spol što bi umanjilo uticaj člana 4.19. Ipak ova namjera je spriječena snažnim zagovaračkim aktivnostima.
Stoga ova procjena predstavlja doprinos diskusiji na temu efikasnosti člana 4.19 koji teži da osigura ravnopravno učešće žena i muškaraca u zakonodavnim tijelima. Osnova za ovu procjenu su rezultati Općih izbora 2014. godine za Parlamentarnu skupštinu BiH, Parlament FBiH, Narodnu skupštinu RS i kantonalne skupštine, na koje je primijenjeno novo pravilo iz prethodno spomenutih članova 9.8 i 13.15.
Efekat ove izmjene ima različit procijenjeni uticaj na različite nivoe vlasti.
U Parlamentarnoj skupštini BiH, uticaj je rodno neutralan. Uticaj kvote iz člana 4.19 je ograničen prvenstveno veličinom izbornih jedinica i brojem partija koje osvajaju mandate. Otvorenost liste je uticala na promjenu rasporeda na listama za pet mandata (četiri u korist četiri kandidata i jedan u korist kandidatkinje). Ipak, svi kandidati su dobili više od 20.00% glasova, te bi prešli prag definiran članom 9.8.
U Parlamentu FBiH i Narodnoj skupštini RS, uticaj novo pravila ide u korist povećanja efikasnosti člana 4.19.
U Parlamentu FBiH, povećanje iznosi pet mandata u korist kandidatkinja ili povećanje za 5.00% (za potrebe ove procjene nije rađena procjena uticaja novog pravila na raspodjelu kompenzacijskih mandata). U Narodnoj skupštini RS, povećanje iznosi dva mandata u korist kandidatkinja ili povećanje za 2.50% (za potrebe ove procjene nije rađena procjena uticaja novog pravila na raspodjelu kompenzacijskih mandata).
U kantonalnim skupštinama, uticaj novog pravila ide u korist povećanja efikasnosti člana 4.19 će biti značajan.
Na ovom nivou, izborne jedinice su sami kantoni, te na uticaj kvote iz člana 4.19 utiče otvorenost liste i broj političkih subjekata. Procijenjeno prosječno povećanje iznosi čak 16.00% na prosjeku 10 kantonalnih skupština, odnosno prosječna zastupljenost zastupnica bi iznosila 34.00%. Ipak, slika na nivou pojedinačnih kantona bi bila različita što se može vidjeti iz detaljnije analize koja se nalazi u nastavku teksta. Ukupno procijenjeno učešće zastupnica bi se kretalo od 8.00% do 49.00%.
Procjena uticaja pokazuje da će novo pravilo povećati efikasnost uticaja kvote iz člana 4.19. Konačni uticaj kvote će ovisiti i od drugih faktora, posebno od broja političkih subjekata koji će osvajati mandate, ali ipak je realno očekivati povećanje na entitetskom i kantonalnom nivou.
Ova analiza se nije bavila uticajem novog pravila na druge segmente izbornog sistema. Ipak, potrebno je istaći da će novo pravilo uticati na volju birača. Ova procjena je potvrdila da osobe, koje dobiju značajan broj preferencijalnih glasova (ali ne i 20.00% svih glasova sa liste), neće osvojiti mandat. U jednom primjeru, osoba koja je bila pozicionirana na 20. mjestu na listi kandidata osvojila je 5748 (18.23%) glasova sa svoje liste (po broju glasova treća najviše) neće dobiti mandat. Taj mandat će, prema novom pravilu, osvojiti osoba koja je dobila 1391 glas odnosno najmanje glasova na toj listi od 33 kandidata/kinje.
